فلسفه تخته نرد

فلسفه تخته نرد

پادشاه انوشیروان خسرو، پادشاه هند برای اینکه خودشان را دانا تر از ایرانیان میدانستند بازی شطرنج شان را با مهره هایی از زمرد و یاقوت سرخ  و مقداری هدایای گران قیمت به ریتوس دادند تا به  دربار ایرانیان بیاورد.

پادشاه هند در نامه اش به انوشیروان نوشت چون شما پادشاه مایید باید از ما هم دانا تر باشید و برای اثبات آن بازی شطرنجی که ما فرستادیم با راه حل آن برای ما بازگو کنید و یا باید در قبالش به ما باج بدهید.

انوشیروان زمانیکه نامه را خواند 40 روز زمان خواست تا بتواند شطرنج را حل شده تحویل دهد ولی هیچ کدام از دانایان ایران نتوانست که آنزا حل کنند تا اینکه روزچهلم بزرگمهر که از جوانترین و باهوش ترین وزیران انوشیروان بود شطرنج را چنین بازگو کرد که شطرنج را به مانند میدان جنگ ساخته اند که دو طرف آن دو دست مهره که با همدیگر میجنگند و هر کدام که خرد بیشتری داشته باشد برنده این میدان است و راز چیدمان و حرکت مهره ها را درآن تعریف نمود پادشاه ایران که از خرد و دانایی بزرگمهر به وجد آمده بود سه بار دورد بر او فرستاد و دوازده هزار سکه به او پاداش داد پس از آن ریتوس فرستنده هند با بزرگمهر وزیر ایرانی به بازی پرداختند . بزرگمهر سه بار ریتوس را مغلوب خود کرد و پیروز بازی گشت . روز بعد بزرگمهر ریتوس را به پیشگاه خود خواند و وسیله ی دیگری را به اون نشان داد و گفت : اگر شما این بازی را حل نموده و با پاسخ آن برای ما بازگو کنید ما به شما باج خواهیم داد و اگر نتوانستید شما باید در عوض آن باجگزار ایران باشید. پادشاه هند نیز خواستار چهل روز زمان برای حل و بازگو کردن بازی شد ، ولی هیچ کدام از دانایان سرزمینش قادر نشدند که پاسخی در جواب بازی(وین اردشیر) بزرگمهر دهند و پس از این واقعه شاه هندوستان پذیرفت که باجگذار ایران شود.

بر اساس نوشته ای پهلوی از چترنگ نامک یا همان گزارش شطرنج بازی تخته نرد در پاسخ به بازی شطرنجی که پادشاه هند رای انوشیروان فرستاده بوده که توسط بزرگمهر ابداع گردیده و به پاس از اردشیر بابکان که بنیانگزار سلسه ساسانی بوده است آنرا نیو اردشیر به معنای اردشیر نجیب نامیده و در ایران باستان تخته نرد با نام نردشیر و  یا وینشیر یاد میشده(نرد در پارسی به نام چوب و کنده چوب است.)

بزرگمهر در ساخت تخته نرد از نماد های گوناگونی که بنا بر باورهای زرتشتیان است الهام گرفته مانند صفحه بازی تخته نرد که نماد کره زمین و چهار بخش تفکیکی زمین که نشانگر4 فصل سال ، سیاهی و سپیدی مهره ها نیز تشبیهی است به شب و روز و 30 مهره ی بازی تخته به تعداد روزهای یک ماه، و گردش تاس ها به چرخش ستارگان و افلاک و گردش مهره در زمین بازی را به حرکت مردمان تشبیه کرد و یا حتی چینش مهره ها در آغاز بازی میتواند نشانگرآفرینش خداوند و گذر مهره ها از کنار یکدیگر را به برخورد و گذر انسانها به هم در طول زندگی و در انتهای بازی بیرون آوردن مهره هارا از صفحه به مرگ در دنیا شباهت داد و همچنین شماره تاس ها نیز دارای فلسفه ای است.

فلسفه تاس :

یکتاپرستی :1          آسمان و زمین :2          پندار نیک ،گفتار نیک ،کردا ر نیک : 3

شمال، جنوب ،مشرق ،مغرب:4        خورشید،ماه ،ستاره ،آتش ،رعد :5          شش روزآفرینش :6

سند دیگری حکایت دهنده ظرفی است نقره ای از دوره ی ساسانی که در طرح و نقش های این ظرف نشانگر بازی کردن سربازان ساسانی به بازی نرد و کشتی است. و سند سوم شعری است که فردوسی در شاهنامه اش در بخش “در نهادن شطرنج” به داستان ساختن تخته میپردازد.

غزل تخته نرد :

سپاس از خداوند خورشید و ماه

که رستم ز بوزرجمهر و ز شاه

چون این کار دلگیرت آمد به بُن

ز شطرنج باید که رانم سُخُن

چنین آگهی یافت شاه جهان

ز گفتار بیدار کار آگاهان

که امد فرستاده ی شاه هند

ابابیل و چتر و سواران سند

بیاورد پس نامه ای بر پرند

نوشته به نوشین روان رای هند

بدانند هر مهره ای را به نام

که گویند پس خانه او کدام

پیاده بدانند و پیل و سپاه

رخ و اسپ و رفتار فرزین شاه

گر این نغز بازی به جا آوری

در این کار پاکیزه رای آوری

همان باژ و ساوی که فرمود شاه

به خوبی فرستم برآن بارگاه

وگر نام داران ایران گروه

ازین دانش آیند یکسر ستوه

چو با دانش ما ندارند تاب

نخواهند زین بوم وبر باژ و ساو

تخته نرد نماد چیست ؟

کره زمین : تخته نرد

مهره : نشانگر 30 شبانه روز یک ماه

خانه صفحه بازی : نمایانگر 24 ساعت یک روز(هر طرف زمین 12 خانه دارد که نشانگر12 ماه سال )

قسمت زمین : 4فصل سال

دست بازی : 5 وقت یک شبانه روز (صبح ، ظهر ، عصر ، مغرب ، عشاء )

رنگ سیاه و سفید : شب و روز

زمین بازی : آسمان

تاس : ستاره بخت و اقبال

گردش تاس ها: گردش ایام

مهره ها : انسان ها

گردش مهره در زمین : حرکت انسانها(زندگی)

بیرون آوردن مهره ها در پایان بازی: مرگ انسانها در زندگی